نویسنده: کتایون مزداپور
مجموعه مقالات انجمن واره بررسی مسائل ایرانشناسی، به کوشش علی موسوی گرمارودی، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ دوم، 1371
چکیده:
مقارن آمدن اسلام به ایران، زبان رسمی و نوشتاری دولت ساسانیان زبان معروف به پهلوی بود و کتاب‌هایی به همین زبان و خط آن بر جای است که به آن روزگار باز می‌گردد. می‌توان پذیرفت که در اواخر دوران ساسانیان، زبان پهلوی کهنه و قدیمی شده و به موازات آن فارسی دری زبان تداول دربار و سپاه، و رابط میان گروه‌های گوناگون قومی این سرزمین بوده است. ابن‌مقفع اولی را پارسی و دومی را دری می‌نامد. خاستگاه این دو زبان ناحیۀ اصطخر است و اصلا باید زبان خاندان ساسانی باشد که ابتدا زبان رایج دربار شد و آنگاه در قرن سوم میلادی به قید کتابت درآمد. ظاهرا در آن زمان تفاوتی میان زبان گفتاری و نوشتاری وجود نداشت. با گذشت زمان، این زبان سه راه گوناگون پیمود: نخست آنکه در فارس بر اثر تحولی طبیعی شاخه‌ها و صورت‌های نوینی یافت؛ دوم آنکه زبان گفتاری رسمی و همگانی دربار، با گذرانیدن مراحل تکوین و رشد ویژه و آمیختن با زبان‌های دیگر، در اواخر عهد ساسانی زبان متداول مردم پایتخت و برخی دیگر از شهرهای کشور شد و سوم آنکه گونۀ نوشتاری و مدرسی آن در راه خود به تحول ادامه داد و احیانا جز نگارش کتاب و اسناد و نامه‌ها، در گفتگوی مدرسی و نزد درس‌خواندگان هم به کار می‌رفت. در سده‌های نخستین اسلامی گونه یا زبان اخیر، که موسوم به پهلوی ساسانی یا پهلوی کتابی است، کم‌کم به صورت زبان ویژۀ دینی زرتشتیان درآمد و گونۀ دوم با نام فارسی دری، زبان رسمی شد و برای نوشتن اسناد و آثار ادبی و علمی به‌کار رفت.
کلیدواژه‌ها: ایران، ایرانشناسی، فارسی پهلوی، فارسی دری.
فیپا:
مزداپور، کتایون، نقش ایرانشناسی در شناخت پیوند ادب کهن ایران و ادب فارسی دری، مجموعه مقالات انجمن واره بررسی مسائل ایرانشناسی، به کوشش علی موسوی گرمارودی، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ دوم، 1371، صفحۀ 333-354.